Στην Αγορά, πλάι στην Πνύκα

Στη Στοά Αττάλου χθες, ένας βετεράνος της ευρωπαϊκής πολιτικής έδειξε να εμπνέεται από το genius loci της Αρχαίας Αγοράς, και συνεκδοχικά της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Ο πρώην πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Βαλερύ Ζισκάρ Ντ’ Εσταίν δέχθηκε να πει δυο λόγια από στήθους για τη «Δημοκρατία υπό πίεση», την εκδήλωση για τα 15 χρόνια της εκδοτικής σύμπραξης International Herlad Tribune και Καθημερινής.

Ο Γάλλος πολιτικός προέβαλε ένα ουσιαστικό στοιχείο από το θαύμα των κλασικών χρόνων: ναι, ο Αθηναίος προβάλλει ως το πρώτο ολοκληρωμένο και αυτεξούσιο άτομο της ιστορίας, αλλά ως πολίτης· όταν λειτουργεί πολιτικά, όταν επιλέγει διά της ψήφου του, δεν προτάσσει το ατομικό συμφέρον, αλλά το δημόσιο συμφέρον, το συμφέρον της πολιτείας, το κοινό καλό.

Ο πολύπειρος ρεπουμπλικάνος, μέτοχος της ελληνικής πολιτικής φιλοσοφίας, είναι ταυτοχρόνως απευθείας κληρονόμος της νεωτερικής δημοκρατικής παράδοσης: του τριπτύχου «Liberté, égalité, fraternité» της μεγάλης αστικής επανάστασης, το οποίο αποτελεί και εμβληματική θεσμική φράση της Γαλλικής Δημοκρατίας. Κατά τον προβληματισμό για τις ποικίλες δοκιμασίες της δημοκρατίας σήμερα, ο ηλικιωμένος Ζισκάρ Ντ’ Εσταίν ανατρέχει στον πυρήνα, στις ουσιαστικές αξίες, και υπαινίσσεται ποια πρέπει να είναι διαρκώς η σύζευξη του ατομικού με το συλλογικό, ποιοι είναι οι ιδρυτικοί όροι της δημοκρατίας.

Το απογευματινό φως πλαγιοκοπούσε τις δενδροστοιχίες και εισχωρούσε στη στοά, μια καμπάνα ακούστηκε άπαξ, τα τζιτζίκια. Λίγο πιο πέρα από την Αγορά, στην Πνύκα, σαν ν’ ακουγόταν το κάλεσμα «τις αγορεύειν βούλεται», δηλαδή η ελευθερία ένυλη και πραγματωμένη, ο βόμβος χιλιάδων πολιτών, οι αγορεύσεις, οι συγκρούσεις των λόγων, οι αποφάσεις, τέλος, η νομοθέτηση με τα ζυγισμένα λόγια «έδοξε τη βουλή και τω δήμω» να υπενθυμίζουν διαρκώς τα ανθρώπινα όρια και τις απρόβλεπτες τροπές της ιστορίας.

Η παρατήρηση του Γάλλου πολιτικού επήγαζε τρόπον τινά από αυτή την βαθύτατα φιλοσοφημένη παράδοση της πρώτης και εντελέστερης μορφής δημοκρατίας· ο τόπος εκεί, πέριξ των Βράχων, αντηχεί ακόμη τους λόγους του Περικλή και του Νικία όπως τους παραδίδει ο Θουκυδίδης, αντηχεί τους λόγους του Λυσία, την απολογία του Σωκράτη, τα πολιτικά του Αριστοτέλη. Και οι αντηχήσεις των κλασικών έσμιγαν με τις αντηχήσεις της νεωτερικότητας: την ελευθερία, την ισότητα και την αδελφότητα του ιδρυτικού τριπτύχου, τα θεμέλια της δημοκρατίας στους δικούς μας καιρούς.

Πάλι λόγια; Μεγάλα λόγια; Σε καιρούς ανάγκης, φόβου και οργής; Μα ακριβώς τώρα, πάνω στις στάχτες της φενάκης της μαζοδημοκρατίας, χρειαζόμαστε τέτοια λόγια, για αναζωπύρωση της δημοκρατικής πίστης, για αναθεμελίωση της πολιτικής κουλτούρας και του δημόσιου ήθους, για επανορισμό του πολίτη και του κοινού καλού.

Η κρίση της δημοκρατίας ήρθε γιατί περιφρονήσαμε τέτοια λόγια, ζυγισμένα στην κόψη, απαιτητικά, πολύσημα, λόγια που δεν εμπνέουν μόνο αλλά απαιτούν πράξεις και επιτάσσουν συνθέσεις, έργα, υπερβάσεις. Η κρίση αφυπνίζει κρόνειες δυνάμεις, φαντάσματα που στοιχειώνουν τη νεωτερικότητα, τα μισοχωμένα φαντάσματα του τρομερού 20ού αιώνα. Οι απαντήσεις βρίσκονται σε παλαιά και νέα λόγια, στην Αγορά, στην Πνύκα, στην Εκκλησία του Δήμου, στο Βουλευτήριο, και σε όσα λόγια ακόμη δεν έχουμε σκεφτεί. Οχι σε τρομώδεις αναγωγές.

πηγή